Κυνηγώντας το Μικροαστικό Όνειρο: Οι Πολυμήχανοι Ήρωες της Ελληνικής Θεατρικής Φαρσοκωμωδίας

Χριστιάνα Καραποστόλου

της θεατρολόγου Χριστιάνας Καραποστόλου.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο δοκίμιό του για το κωμικό, ο Σαρλ Μπωντλαίρ [?1] επισημαίνει πως «το γέλιο είναι βαθιά ανθρώπινο». Η παρατήρηση αυτή φαίνεται να βρίσκει μια απ’ τις ιδανικότερες εκφράσεις της στα έργα της ελληνικής κωμικής παραγωγής – αρχικά θεατρικής κι αργότερα κινηματογραφικής – όπως αυτή διαμορφώνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 κι έπειτα. Ο λόγος, φυσικά, για το δημοφιλές όσο και «ταπεινό», [?2] συχνά παρεξηγημένο από τη θεατρική κριτική λόγω της ″ελαφρότητας″ αλλά και της εμπορικότητάς του, είδος της ελληνικής φαρσοκωμωδίας, είδος ζωντανό, καταιγιστικό και άμεσο που καλλιεργήθηκε συστηματικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 και για εικοσιπέντε περίπου χρόνια, ως το 1970.

Σε αυτά τα 25 χρόνια της εμπορικής της – τουλάχιστον – ζωής, η μεταπολεμική κωμωδία υπηρετείται πιστά από ταλαντούχους θεατρικούς συγγραφείς που σύντομα μετατρέπονται σε πραγματικές μηχανές παραγωγής θεατρικών έργων. Συγγραφείς με παρελθόν στη δημοσιογραφία, την επιθεώρηση, το χρονογράφημα, με θητεία στις στήλες των εφημερίδων και των περιοδικών ή ακόμα και στη στιχουργική επιτυχημένων τραγουδιών της εποχής, παρατηρητές της επικαιρότητας δηλαδή, οι έλληνες κωμωδιογράφοι της περιόδου που μας απασχολεί κατορθώνουν ν’ αποτυπώσουν αρκετά καθαρά στο χαρτί - και ακολούθως στη σκηνή – γνήσιους τύπους κι αυθεντικές καταστάσεις της ελληνικής μεταπολεμικής κοινωνίας.

Την ίδια περίπου εποχή (1940 – 1970), το νεοελληνικό θέατρο γνωρίζει μια αξιοσημείωτη περίοδο ακμής: σημαντικοί θίασοι και θεατρικά σχήματα εμφανίζονται στο προσκήνιο, η επιθεώρηση «ανθίζει» για μια ακόμη φορά έπειτα από τις φημισμένες παραστάσεις της περιόδου 1900 – 1920 ενώ το σοβαρό θεατρικό έργο εκπροσωπείται από σπουδαίους συγγραφείς που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στο ελληνικό θεατρικό στερέωμα. [?3]

Τα κυρίαρχα θέματα του νεοελληνικού δράματος συμβαδίζουν με τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες της εποχής: Κατοχή, Εμφύλιος, μετανάστευση, έλλειψη χρημάτων, δυσκολία εύρεσης εργασίας, μικροαστισμός, περιθωριοποίηση. [?4] Η κωμωδία της εποχής δεν μπορεί παρά να εμπνευστεί από τους ίδιους ακριβώς θεματικούς κύκλους, αξιοποιώντας φαρσικές καταστάσεις και κωμικά τεχνάσματα προς εξασφάλιση ενός αίσιου τέλους.

Μολιέρος

Τα έργα της ελληνικής φαρσοκωμωδίας εστιάζουν στις κωμικές περιπέτειες των ηρώων τους, περιπέτειες που προέρχονται από διάφορους παράγοντες και επιλύονται με ποικίλους μηχανισμούς. Πολλές από τις κωμωδίες του είδους ασχολούνται με παραδοσιακά κωμικά θέματα όπως οι αρνητικές συνέπειες ενός δύστροπου χαρακτήρα, η ερωτική ζήλια και τα πείσματα, η συζυγική απιστία και τα αντίποινά της, θέματα που κληροδοτούνται στην παγκόσμια δραματουργία μέσω του Μενάνδρου και της Νέας Αττικής Κωμωδίας καθώς και της μεσαιωνικής γαλλικής φάρσας και που υιοθετούνται από τον Σαίξπηρ, το Μολιέρο και άλλους θεατρικούς συγγραφείς, κυρίως του γαλλικού βουλεβάρτου. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων, ωστόσο, αποτελεί η ένταξη των ηρώων τους στην ελληνική καθημερινότητα της εποχής, μιας εποχής μεταβατικής και δύσκολης. Με τις μνήμες από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη γερμανική κατοχή να είναι ακόμα νωπές και με έναν Εμφύλιο Πόλεμο να μαίνεται, τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια εμφάνισης του είδους, από τα μέσα της δεκαετίας του ’40 μέχρι το τέλος της, οι ήρωες των ελληνικών φαρσοκωμωδιών δεν μπορούν παρά να αντιμετωπίζουν επί σκηνής τις αγωνίες των συγχρόνων τους συμπολιτών που ταλαντεύονται ανάμεσα στο καινούριο και το παλιό, το σταθερό και το εφήμερο, στο όνειρο και τον εφιάλτη.