Για τον Ντοστογιέφσκι

Η ζωή του Ντοστογιέφσκι αποτυπωμένη στο «Έγκλημα και Τιμωρία»

«Σπάνια μπορεί κανείς να βρει άλλη περίπτωση συγγραφέα που τα γεγονότα και οι περιπέτειες της ζωής του, να είχαν τόσο άμεση επίδραση στη δημιουργία του, όπως συμβαίνει με τη ζωή και το έργο του Ντοστογιέφσκι» έγραφε ο Δ. Σπάθης στο «Θέατρο» το 1966.

Η σύλληψη της ιδέας για το «Έγκλημα και Τιμωρία» είχε γίνει ήδη από το 1864, όταν ο Ντοστογιέφσκι ήθελε να γράψει ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Οι μεθυσμένοι» αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση από τους εκδότες, στους οποίους το πρότεινε. Αργότερα, σε ένα γράμμα που γράφει από το Βισμπάντεν στον Κάτκοφ, εκδότη περιοδικού, η ιδέα για το μυθιστόρημα έχει πλέον ωριμάσει και ο τελευταίος πείθεται και του στέλνει τριακόσια ρούβλια. Το έργο αρχικά δημοσιεύεται σε συνέχειες σε μια εφημερίδα που ονομαζόταν Ρωσικός Αγγελιοφόρος (Ruskii vestnik) από τον Ιανουάριο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1866.

Η ζωή του Ντοστογιέφσκι έχει συνεχή σκαμπανεβάσματα κι αυτό αποτυπώνεται στα έργα του. Άνθρωπος ο ίδιος των παθών –υπήρξε δεινός χαρτοπαίκτης- περιγράφει πολύ εύγλωττα τους ανθρώπους που ενδίδουν στα πάθη τους.  Η πορεία του Ρασκόλνικωφ είναι παράλληλη με αυτήν του Ντοστογιέφσκι. Ο Ρασκόλνικωφ είναι ένας αντάρτης αλλά στο τέλος, μέσω της Σόνιας, παρότι δεν συμβιβάζεται με τον κόσμο ενάντια στον οποίο εξεγέρθηκε, γεφυρώνει ωστόσο το χάσμα που είχε πρωτύτερα ανοίξει. Ο Ντοστογιέφσκι στα νεανικά του χρόνια συμμετέχει σε επαναστατικούς κύκλους, αλλά σε μια ωριμότερη ηλικία αναθεωρεί τις ιδέες του και μεταστρέφεται σε βαθιά θρησκευόμενο άτομο.

Το 1865, με τη βοήθεια ενός φίλου αστυνομικού που είχε κάποιες νομικές γνώσεις, γλυτώνει  από κάποιο τοκογλύφο. Οι συζητήσεις λοιπόν με τον πρώτο, τον βοηθούν ώστε να περιγράψει την ανάκριση του Ρασκόλνικωφ από τον Πορφύρη,  και να αποδώσει την ένταση της αστυνομικής ατμόσφαιρας. Άλλωστε, την ατμόσφαιρα αυτή, την είχε βιώσει και ο ίδιος, όταν είχε συλληφθεί για την δραστηριότητά του ως μέλος της παράνομης ομάδας του Πετρασέφσκι. Γνώριζε ακόμα από πρώτο χέρι την εξορία στη Σιβηρία, καθώς έμεινε τέσσερα χρόνια στο κάτεργο του Όμσκ. Από την εποχή που βίωσε το μαρτύριο του κάτεργου, ο Ντοστογιέφσκι διατήρησε ανεξίτηλα στη μνήμη του πρόσωπα και χαρακτήρες που κατοικούσαν μαζί του στην κόλαση της φυλακής.

Για να πλάσει τον χαρακτήρα της Σόνιας χρησιμοποίησε ως πρωτότυπο τη Λίζα, από «τις σημειώσεις από το Υπόγειο». Ο Ντοστογιέφσκι  χρησιμοποιεί επανειλημμένα την ιδέα της αγίας πόρνης στα έργα του, έχοντα πιθανώς ως αρχέτυπο τη Μαγδαληνή.

Η μητέρα του πεθαίνει από φθίση, όπως κι η μητριά της Σόνιας στην παράσταση, ενώ η φιγούρα του μπεκρή Μαρμελάντωφ, επαναλαμβάνεται παραλλαγμένη και σ’ άλλα έργα του. Ενδεχομένως, ως πρότυπο να χρησιμοποιήθηκε ο πατέρας του, που φέρεται ότι ήταν αλκοολικός. Σίγουρα, λοιπόν, τα αυτοβιογραφικά στοιχεία βρίθουν στο έργο του Ντοστογιέφσκι και ειδικά στο «Έγκλημα και Τιμωρία».